23 września 2022

Rozporządzenie UE 2020/1503 w sprawie europejskich dostawców finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych („Rozporządzenie”) stworzyło jednolite ramy prawne dla prowadzenia crowdfundingu w celach gospodarczych (czyli innych niż prywatne, konsumenckie) na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej. W lipcu bieżącego roku polski parlament uchwalił krajowe przepisy, które uzupełniają Rozporządzenie oraz mają umożliwić praktyczne wdrożenie części jego rozwiązań (Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom). Rozwiązania krajowe były i są przedmiotem licznych komentarzy (także krytycznych). Niezależnie od ostatecznej treści i wagi polskich przepisów, zwłaszcza w kluczowych kwestiach pozostawionych przez unijne Rozporządzenie regulacjom krajowym (np. powierzenia Komisji Nadzoru Finansowego nadzoru nad działalnością dostawców usług finansowania społecznościowego w Polsce, czy wprowadzenia faktycznego zakazu crowdfundingu dla spółek z o.o.), należy pamiętać, że Rozporządzenie już obowiązuje w całości i ma bezpośrednie zastosowanie w Polsce jako część naszego porządku prawnego, z zastrzeżeniem wprowadzenia okresu przejściowego dla crowdfundingu prowadzonego zgodnie z dotychczasowym prawem krajowym najpóźniej do dnia 10 listopada 2022 r.

Spośród wielu nowych rozwiązań prawnych wprowadzonych Rozporządzeniem przyjrzyjmy się teraz bliżej jednemu, które może mieć rewolucyjne znaczenie dla dotychczasowych reguł prowadzenia „mniejszych” ofert publicznych w Polsce, czyli tych nie podlegających przepisom o sporządzeniu i publikacji prospektu emisyjnego. Otóż artykuł 22 Rozporządzenia wprowadza w odniesieniu do ofert finansowania społecznościowego instytucję „okresu namysłu przed zawarciem umowy, w którym to okresie potencjalny inwestor niedoświadczony może w dowolnym momencie wycofać swoją ofertę inwestycyjną lub oświadczenie o wyrażeniu zainteresowania ofertą finansowania społecznościowego bez podawania i ponoszenia kary”. Powyższe rozwiązanie ma więc zastosowanie jedynie do inwestorów niedoświadczonych, którymi zgodnie z definicjami Rozporządzenia będą inwestorzy inni niż: (i) „klienci profesjonalni” w rozumieniu Dyrektywy 2014/65/UE oraz (ii) osoby, których status inwestora doświadczonego jest potwierdzony przez dostawcę usług finansowania społecznościowego zgodnie z kryteriami i procedurą określonymi w Rozporządzeniu. Zgodnie z artykułem 22 ust.3 Rozporządzenia, okres namysłu rozpoczyna się z wraz ze złożeniem oferty inwestycyjnej (lub oświadczenia o wyrażeniu zainteresowania) przez inwestora niedoświadczonego i wygasa po czterech dniach kalendarzowych. Istotą okresu namysłu ma być możliwość prawnego wycofania się z podjętej przez inwestora decyzji inwestycyjnej, a przenosząc to na język polskiego prawa cywilnego, zniesienie skutków oświadczenia woli złożonego przez inwestora niedoświadczonego. Pojęcie oferty inwestycyjnej nie zostało zdefiniowane w Rozporządzeniu. Z treści jego przepisów wynika, że należy je odnosić do oświadczenia woli inwestora składanego w odpowiedzi na ofertę finansowania społecznościowego i zgodnie z którym inwestor wiąże się umową dotyczącą udzielenia pożyczki lub objęcia zbywalnych papierów wartościowych (możemy pominąć tutaj dodatkową kategorię „instrumentów dopuszczonych na potrzeby finansowania społecznościowego”, którymi są niepodlegające ograniczeniom w zbywaniu udziały w spółkach z o.o., a które to rządowy projekt ustawy w ogóle wyłącza z możliwości publicznego oferowania). Zgodnie z punktem 47 preambuły Rozporządzenia, wprowadzenie okresu namysłu było „niezbędne w celu uniknięcia sytuacji, w której potencjalny inwestor niedoświadczony, poprzez przyjęcie oferty finansowania społecznościowego, przyjmuje również w ten sposób ofertę zawarcia prawnie wiążącej umowy bez jakiejkolwiek możliwości wycofania się w odpowiednim terminie”. Konieczność wprowadzenia okresu namysłu wyłączono dla sytuacji, w której potencjalny inwestor może wyrazić zainteresowanie konkretną ofertą finansowania społecznościowego bez wiązania się w ten sposób umową, chyba że oświadczenie o wyrażeniu zainteresowania zostaje złożone blisko terminu wygaśnięcia oferty finansowania społecznościowego lub osiągnięcia docelowego poziomu finansowania. Ponadto, zgodnie z cytowanym punktem preambuły Rozporządzenia, dostawcy usług finansowania społecznościowego powinni zapewniać, aby żadne pieniądze nie zostały pobrane od inwestora ani przekazane właścicielowi projektu przed wygaśnięciem okresu namysłu”. Z powyższego wynika, że złożenie oferty inwestycyjnej przez inwestora niedoświadczonego nie jest dla niego bezwzględnie wiążące i w okresie namysłu może on swobodnie wycofać złożone, za pośrednictwem dostawcy usług finansowania społecznościowego, oświadczenie woli związania się ofertą finansowania społecznościowego, czyli również wycofać złożony zapis na akcje lub obligacje. Co więcej, dostawca usług finansowania społecznościowego odpowiada za to, że środki na pokrycie oferowanych papierów wartościowych wpłacane przez potencjalnych inwestorów nie trafią do emitentów przed upływem okresu namysłu.     

Przypomnijmy, że dotychczasowe polskie przepisy wskazują na niewzruszalność oświadczenia woli każdego inwestora w przypadku nabywania papierów wartościowych. I tak, art. 437 § 4 Kodeksu spółek handlowych stanowi, iż „zapis na akcje dokonany pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważny”. Analogicznie art. 42 ust.2 Ustawy o obligacjach stanowi, iż „zapis na obligacje lub przyjęcie propozycji nabycia obligacji dokonane pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu są nieważne”. Ponadto, z art. 438 Kodeksu spółek handlowych wynika, iż złożone zapisy na akcje muszą być w pełni opłacone w terminie subskrypcji (inaczej nie wywołają skutku objęcia akcji), podczas gdy 4-dniowy okres namysłu z Rozporządzenia liczy się od dnia złożenia oferty inwestycyjnej przez inwestora i może upłynąć nawet po wygaśnięciu terminu na złożenie zapisu na akcje. Z kolei zgodnie z art. 40 ust. 6 Ustawy o prawach konsumenta, prawo odstąpienia od umowy nie przysługuje konsumentowi między innymi w przypadkach umów dotyczących zbywalnych papierów wartościowych. W tym miejscu możemy pominąć raczej akademickie zagadnienie prawne: czy instytucję okresu namysłu z Rozporządzenia należy w ogóle rozpatrywać w cywilnoprawnych kategoriach warunku i terminu związania składanym przez inwestora oświadczeniem woli, czy też bardziej w kategorii normy powszechnie obowiązującego prawa, która automatycznie zmienia skutki złożenia cywilnoprawnego oświadczenia woli, bez nadawania mu statusu warunkowego czy terminowego? Kluczowe jest, że z zastrzeżeniem konsekwencji ewentualnych wad prawnych składanego oświadczenia woli, obowiązujące polskie przepisy dotychczas wykluczały możliwość anulowania złożonego zapisu na akcje lub obligacje, niezależnie od stopnia doświadczenia potencjalnego inwestora. Uchwalona w lipcu 2022 r. Ustawa o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom także nie wprowadziła zmian w tym zakresie. Z kolei Rozporządzenie gwarantuje możliwość anulowania zapisu inwestorom niedoświadczonym, w odniesieniu do ofert finansowania społecznościowego objętych tą regulacją. Biorąc pod uwagę pierwszeństwo stosowania prawa unijnego przed ustawami krajowymi, stanowi to istotną zmianę w obowiązujących dotychczas zasadach pozyskiwania kapitału z rynku przez emitentów papierów wartościowych, za pośrednictwem publicznych ogłoszeń, oczywiście do wskazanej w Rozporządzeniu wysokości nieprzekraczającej łącznie w ciągu roku równowartości 5 milionów euro, a w Polsce do czasu upływu okresu przejściowego (listopad 2023) 2,5 miliona euro. Z jednej strony, wprowadzenie okresu namysłu powinno nieco zwiększyć ochronę inwestorów niedoświadczonych przed konsekwencjami podjętych pochopnie decyzji inwestycyjnych, ale z drugiej strony, zmienia stosowane od dawna procedury subskrypcji papierów wartościowych, ich walidację i zamknięcie po stronie emitentów i operatorów platform finansowania społecznościowego, które mogą utrudnić i wydłużyć dokonanie prawidłowego przydziału papierów wartościowych poszczególnym subskrybentom, a w konsekwencji także wpłynąć negatywnie na koszty pozyskiwania kapitału za pośrednictwem platform crowdfundingowych, których coraz więcej działa w naszym kraju.

Powyższy tekst stanowi aktualizację artykułu partnera naszej kancelarii Szymona Banacha opublikowanego 28 czerwca 2022 r. na łamach Dziennika Gazety Prawnej, uwzględniającą uchwalenie Ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom