Propozycja nowego prawa holdingowego

21 sierpnia 2020 r.

Na początku sierpnia resort aktywów państwowych przekazał do konsultacji publicznych projekt nowelizacji Kodeksu spółek handlowych kładący nacisk na regulację zasad działania holdingów, czyli grupy przynajmniej dwóch spółek, spośród których jedna będzie spółką dominującą a pozostałe spółkami zależnymi. Nowy projekt jest owocem prac Komisji do spraw reformy nadzoru właścicielskiego powołanej zarządzeniem Ministra Aktywów Państwowych z 10 lutego 2020 r., działającej pod przewodnictwem prof. Andrzeja Szumańskiego, jednego ze współautorów Kodeksu spółek handlowych. W założeniach pomysłodawców, nowe prawo ma uregulować formalnie relacje korporacyjnej nadrzędności i podporządkowania pomiędzy spółkami ze wspólnej grupy kapitałowej, które często występują w faktycznym obrocie gospodarczym.   

Spośród projektowanych rozwiązań, kluczowe wydaje się wprowadzenie możliwości wydawania wiążących poleceń przez spółkę dominującą, którymi będą związane organy spółek zależnych. Ponadto przewidziano uprawnienie nadzorcze dla rady nadzorczej spółki dominującej względem spółek zależnych w zakresie realizacji przez nie wspólnej strategii biznesowej całej grupy. Rozwiązania te mają pozwolić na formalizację decyzji biznesowych podejmowanych w interesie całej grupy spółek, dotyczących zarówno praw i obowiązków spółki dominującej jak i spółek zależnych. Oznaczać to będzie także usankcjonowanie w niektórych przypadkach podejmowania przez spółki zależne działań sprzecznych z ich indywidualnym interesem, ale podejmowanych w interesie całego holdingu lub spółki dominującej.

Przypomnijmy, iż w obecnym stanie prawnym powyższa sytuacja nie była przewidziana, a w określonych przypadkach jej wystąpienie mogło narazić członków zarządu na odpowiedzialność prawną za działanie na szkodę ich macierzystej spółki. Na gruncie przepisów o spółce akcyjnej, w art. 375¹ Kodeksu spółek handlowych zawarty jest wprost zakaz wydawania wiążących poleceń zarządowi przez walne zgromadzenie (czyli także przez wspólnika dominującego) i radę nadzorczą (w której przedstawiciele wspólnika dominującego mogą stanowić większość). W przypadku spółki z o.o. brak jest takiego zakazu, niemniej członkowie zarządu (tak jak w przypadku spółki akcyjnej) mogą ponieść odpowiedzialność za decyzje, które choć korzystne dla całej grupy kapitałowej, jednak zostałyby zakwalifikowane jako szkodliwe dla spółki, którą zarządzają. Tym samym menadżerowie spółek zależnych spotykali się w swojej praktyce z sytuacją konfliktu pomiędzy interesem całej grupy i ich osobistym (stosunek pracy lub faktyczna zależność od spółki dominującej), a interesem spółki, którą zarządzają i ryzykiem odpowiedzialności prawnej za działanie na jej szkodę. Projektowana regulacja wychodzi naprzeciw takim trudnościom. W określonych okolicznościach, wykonanie wiążącego polecenia od spółki matki ma zwalniać z odpowiedzialności członków zarządu spółki zależnej. Istotne jednak będzie ograniczenie związania spółki zależnej poleceniem holdingowym w przypadku istnienia zróżnicowanej (bardziej rozdrobnionej) struktury udziałowców/akcjonariatu w spółce zależnej. Otóż w tych spółkach zależnych, w których spółka dominująca nie będzie dysponować liczbą głosów pozwalającą jej na samodzielną zmianę umowy (statutu) spółki zależnej, zarząd tej ostatniej będzie mógł odmówić wykonania polecenia spółki dominującej w razie wystąpienia uzasadnionej obawy jego sprzeczności z interesem spółki zależnej i wyrządzenia jej szkody. Zatem, w niektórych sytuacjach, do piastunów spółki zależnej będzie nadal należała decyzja czy działanie proponowane w ramach grupy pozostaje w szeroko pojętym interesie spółki.

Nowy projekt przewiduje także rozwiązania mające na celu ochronę interesu spółki zależnej oraz jej mniejszościowych wspólników. Chodzi w szczególności o obowiązek pokrycia szkody poniesionej przez spółkę zależną stosującą się do polecenia spółki dominującej, prawo wspólników spółki zależnej do wyrównania ubytku wartości ich udziałów oraz o możliwość wyjścia ze spółki zależnej w ramach tak zwanego „sell-out”, przymusowego odkupu udziałów od wspólników mniejszościowych przez spółkę dominującą. Ponadto, projektowana nowelizacja ma wprowadzić także ochronę dla wierzycieli spółki zależnej, w przypadku wystąpienia niemożności zaspokojenia ich roszczeń przez spółkę zależną, na skutek wykonania przez nią wiążącego polecenia od spółki dominującej.

Kolejnym rozwiązaniem ma być także zapewnienie spółce dominującej pełnego dostępu do informacji dotyczących spółki zależnej, bez ograniczeń w tym zakresie właściwych obecnie dla spółek akcyjnych oraz spółek z o.o. z radą nadzorczą i ograniczonym umową spółki prawem indywidualnej kontroli wspólnika.

Szczegółowe rozwiązania będą przedmiotem dalszych konsultacji i prac legislacyjnych. Zgodnie z zapowiedziami przedstawicieli ministerstwa, nowe prawo powinno trafić pod obrady Sejmu w czwartym kwartale bieżącego roku.